به گزارش گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران پویا، نشست تخصصی طب سنتی با سخنرانی استادان برجسته داخلی و خارجی، در پنجمین کنگره بین المللی شبکه جهانی آموزش و پژوهش های علمی (یوسرن 2020) برگزار شد.
این نشست تخصصی در دو بخش با موضوع «طب سنتی و جامعه» و «نقش طب سنتی در ادغام علوم» برگزار شد که در بخش نخست، دکتر روی آپتن، رییس فارماکوپه گیاهی آمریکا با اشاره به ریشههای طب سنتی در ایران، چین و دیگر کشورهای پیشرو در این زمینه و نحوه شکل‌گیری طب غربی با شکاف بزرگ فلسفی، اظهار کرد: کووید19 همانند بحران گذشته سارس، در آمریکا با شیوع بالایی همراه بوده و این کشور را دچار مشکلات بسیاری کرده است، درحالیکه در چین استفاده از طب چینی در کنار طب رایج، همانند سارس، درصد بالایی از بیماران بهبود یافتند.
وی با مقایسه عملکرد طب غربی و سنتی و میزان مرگ و میر در کشور چین، قبل و بعد از تلفیق طب چینی، ضرورت‌های نیاز به سیستم های سنتی را برشمرد و افزود: در طب سنتی، رویکرد درمانی بر مبنای هر شخص تعیین میشود، درحالیکه در طب غربی، درمان بیماری به جای درمان بیمار مدنظر بوده و علاوه براین، عوارض و هزینه‌‌های کمتر داروهای گیاهی و گیاهان دارویی در مقایسه با داروهای شیمیایی نیز از دیگر موارد قابل توجه در این زمینه است.
در ادامه، دکتر آمینا آثر، عضو انجمن پزشکی اروپا توضیحاتی درخصوص ابن سینا و تفکرات او ارائه کرد و با اشاره به اینکه منشا کلمه قرنطینه در سال 2020 از ابن سینا است، گفت: ابن سینا به‌منظور جلوگیری از انتقال برخی بیماریهای مسری از شخصی به شخص دیگر، اجرای روشی برای قرنطینه 40 روزه مردم پیشنهاد کرد.
وی افزود: برخی بازرگانان از روش موفقیت‌‌‌آمیز او مطلع شده و با انتقال این دانش به ایتالیا و سراسر اروپا، آن را «قرنطینه» که در زبان ایتالیایی به معنی «چهل» است، نامیدند.
همچنین، دکتر «عبدالعلی محقق‌زاده»، استاد تمام فارماکوگنوزی و مدیر گروه داروسازی سنتی دانشگاه علوم پزشکی شیراز نیز با اشاره به روند روبه رشد تقاضای جامعه برای محصولات طب مکمل، بیان کرد: در قاره آسیا تعداد زیادی از انواع طبهای سنتی، مانند طب ایرانی، تای‌مدیسین، طب چینی، آیورودا و … وجود دارد و علاوه‌بر افزایش تقاضای جامعه، شاهد افزایش جهانی درخواست درمانگران برای استفاده از محصولات طبیعی نیز هستیم.
وی ضمن توضیحاتی درخصوص وضعیت تجارت جهانی انواع طبهای مکمل، توجه به دانش مبتنی بر شرکتهای خرد را پاسخ مناسبی برای رفع نیازهای جوامع به محصولات طب مکمل دانست و افزود: بهره‌گیری از قدرت شرکتهای خرد در این زمینه، مزایای بسیاری دارد که طراحی مدل مفهومی، تهیه پروتکل‌ها و راهنماها و ارائه مجوزهای مورد نیاز و مشاوره‌های فنی با استفاده از ظرفیت داروسازان و فراهم کردن سیستم نظارتی ویژه از سوی سازمان غذا و دارو، از ضرورت‌های این حوزه است.
ایران بیش از 8000 گونه گیاهی دارد
در ادامه، دکتر آرمان زرگران، استادیار گروه داروسازی سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران و مشاور بینالملل دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت، با ارائه توضیحاتی درخصوص حوزه اتنوفارماکولوژی، گفت: تعداد پژوهش‌ها در حوزه اتنوفارماکولوژی در سراسر دنیا رو به افزایش است و نیازهای پژوهشی زیادی در این حوزه وجود دارد، اما تعیین استراتژی تحقیق و استانداردهای آن، مهمترین اقدامی است که باید انجام گیرد و به‌دنبال آن هستیم.
وی تاکید کرد: ایران کشوری پهناور با ریشههای تاریخی و پزشکی کهن و دارای بیش از هشت‌هزار گونه گیاهی است و به همین دلیل یکی ازکشورهای بسیار مهم در حوزه اتنوفارماکولوژی محسوب میشود و از فرصت‌های مطالعاتی بسیاری برای پژوهش در این حوزه برخوردار است.
طب سنتی یکی از مهمترین بخش‌های سیستم مراقبت سلامت است
سید محمد عباس زیدی، از دانشکده طب یونانی حکیم سید ضیاءالحسن بوپال هند نیز با اشاره به سابقه طولانی طب سنتی، آن را مجموعه‌ای از دانش، مهارت‌ها و عملکردهای مبتنی بر نظریه‌ها، اعتقادات و تجربیات بومی قابل توضیح یا غیر قابل توجیه فرهنگ‌های مختلف برای حفظ سلامت و پیشگیری، تشخیص و بهبود یا درمان دانست و افزود: طب سنتی یکی از مهمترین بخش‌های سیستم مراقبت سلامت و بخش دست کم گرفته‌شده این سیستم است که در هر کشوری وجود دارد و تقاضای مردم برای بهره‌گیری از آن رو به افزایش است.
وی سپس به تعریف اصطلاح طب مکمل یا طب جایگزین پرداخت: مجموعه گسترده‌ای از اقدامات مراقبت‌های بهداشتی که بخشی از سنت یا پزشکی مرسوم خود آن کشور نبوده و به‌طور کامل در سیستم مراقبت‌های بهداشتی غالب ادغام نشده است.
زیدی با اشاره به رویکرد جامع‌نگر و مبتنی بر اشخاص طب سنتی، طب ایرانی را یکی از طبهای سنتی معروف در جهان دانست و افزود: ادغام خدمات این حوزه در نظام سلامت امری ضروری است و در کشور هند، تلاش‌های بسیاری در این زمینه انجام شده است.
طب سنتی، بازوی قدرت سیستم‌های مراقبت بهداشتی
در بخش دوم این نشست با موضوع «نقش طب سنتی در ادغام علوم»، دکتر محمدرضا شمس اردکانی، عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی و استاد دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه بهره‌گیری از رویکردهای طب سنتی در حال گسترش در سراسر جهان، چه در کشورهای توسعه‌یافته و چه غیر توسعه‌یافته است، گفت: انواع مختلفی از طب سنتی، مانند طب چینی، طب ایرانی، آیورودا، طب یونانی و … وجود دارد که در سطح وسیعی توسط مردم مورد استفاده قرار گرفته و بازوی توانمند سیستم‌های مراقبت بهداشتی در کشورهای مختلف محسوب می‌شوند.
وی با اشاره به گزارش سازمان جهانی بهداشت در این زمینه، افزود: 170 کشور عضو این سازمان بین‌المللی، استفاده از طبهای سنتی، مکمل و تلفیقی را به رسمیت شناخته‌اند و سازمان جهانی بهداشت کشورهای عضو خود را به ترویج بهره‌گیری از طبهای سنتی و ادغام خدمات این حوزه در سیستم‌های بهداشتی‌درمانی، تشویق می‌کند.
شمس اردکانی با بیان اینکه ماهیت اکثر سیستم‌های پزشکی سنتی جامع‌نگری است و ادغام موضوعات و زمینه‌های مختلف علمی، در طبیعت این سیستم‌های جامع پزشکی سنتی نهفته است، ادامه داد: در این سیستم‌های سنتی پزشکی، علم هیچ حد و مرزی ندارد و به‌طور مثال در طب ایرانی، علم پزشکی در دیگر بخش‌های علم، مانند فلسفه، نجوم، شیمی، کشاورزی و حتی ریاضیات، فیزیک و مهندسی، ادغام شده است.
وی تاکید کرد: اکثر دانشمندان طب ایرانی که آنها را حکیم می‌نامیم، دانشمند بوده و به بسیاری از این گرایش‌ها آشنا و در آنها متخصص بوده و بدون هیچ مرزی، از این جامع‌نگری و دانش کامل در حرفه پزشکی خود بهره برده‌اند.
این استاد پیشکسوت دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران، ادغام علوم را سنت و ماهیت طب جامع‌نگر دانست و افزود: پرداختن به این رویکرد از آن‌جهت که می‌تواند چشم‌انداز و دید جدیدی را برای حل چالش‌های بهداشتی و درمانی جامعه و دست‌یابی به زندگی سالم‌تر، سلامت روان، پیشگیری از بروز و درمان بیماری‌ها و در کل داشتن جامعه‌ای سالم‌تر ایجاد کند، برای جامعه پزشکی امروز، دارای اهمیت بسیاری است.
منطق کشف دارو در طب سنتی و طب کلاسیک کاملاً مشابه است
در ادامه، دکتر پویا فریدی، از دانشگاه موناش استرالیا، با موضوع «تکنیک‌های زیست‌شناسی سیستم‌ها در کشف دارو» به ارائه سخنرانی پرداخت و با بیان اینکه همواره مولفه‌هایی در حوزه پزشکی هستند که مورد غفلت واقع شدهاند، گفت: با توجه به اهمیت این مولفه‌ها نیاز است تجهیزات در دسترس خود را برای مطالعه آنها توسعه داده و معیارهایی قابل ارزیابی در این زمینه تعیین کنیم و حتی ممکن است نیاز به ساخت یک فناوری جدید، اعتبارسنجی مجدد و انجام ارزیابی معنی‌دار باشد.
وی با اشاره به رویکرد جامع طب سنتی، طبقه‌بندی جمعیت، اعضا و بافت‌ها، بیماری‌ها و داروها را بر مبنای زیست‌شناسی سیستم‌ها مورد تحلیل قرار داد و افزود: منطق کشف دارو در طب سنتی و طب کلاسیک کاملا مشابه است، اما برای اعتبارسنجی مولفه‌های جدید پزشکی، آزمایش‌های جدیدی باید توسعه یابد.
فریدی تکنیک‌های زیست‌شناسی سیستم‌ها را روش‌های مناسبی برای توضیح مکانیسم اقدامات و پیش‌بینی اثرات بیولوژیکی داروهای سنتی دانست و ادامه داد: اگرچه تولید داده‌های جدید Omics برای طب سنتی ضروری است، اما داده‌های موجود نیز میتوانند برای درک طب سنتی در سطح خرد و کلان مورد استفاده قرارگیرند.
دکتر مجید انوشیروانی، استادیار دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز با ارائه توضیحاتی درخصوص انواع و سطوح ادغام، تلفیق منسجم ابعاد پراکنده دانش و شناخت را بالاترین و پیچیده‌ترین مدل ادغام، تلقی و بیان کرد: این نوع ادغام، اتحادی به‌ظاهر متضاد و بازآفرینی یک حکمت جامع و کامل است که نیاز به پزشکانی فیلسوف، زیست‌شناس و همه‌چیزدان و تشنه کاوش در ماهیت پدیده‌ها دارد.
وی با بیان اینکه حکمت می‌تواند به‌عنوان مدل باستانی تلفیق منسجم مشاهده و تجربه در نظر گرفته شود، حکیم را عالمی با طرز تفکر سیستمی معرفی کرد و افزود: قطب‌الدین شیرازی، رازی، فارابی و ابوریحان بیرونی، مشهورترین عالمان دوران طلایی اسلام در حوزه‌های مختلف صاحب تخصص بودند، آموزش چند بعدی، تقویت تفکر انتقادی، انتزاعی و بصری، توسعه مهارت‌های مشاهده‌ای، اکتشافی، ترکیب پژوهش‌های علمی با مطالعات انسان‌دوستانه و هوشیاری، مسئولیت‌پذیری و متعهدبودن به پشتیبانی از افراد نادری که سعی کردند این صفات و توانمندی‌ها را در خود تقویت کنند، مواردی است که باید در حوزه آموزش رسمی مورد توجه قرار گیرند.
مبانی طب سنتی ایران ترکیبی از هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی است
در ادامه، دکتر مهرداد کریمی، معاون بینالملل دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران، به ارزیابی طب سنتی ایران بر اساس ساختار تحولات علمی پرداخت و تصریح کرد: سیستم طب سنتی ایران از دو بخش نظری و عملی تشکیل شده است که هر یک از این بخش‌ها خود از چند جزء تشکیل شده و هر یک از اجزا نیز هرکدام دارای زیرمجموعه‌هایی هستند.
وی با شرح تئوری‌های مطرح در حوزه طب ایرانی و علل بروز بیماری و منشا بیان این تئوری‌ها، طب سنتی ایران را ترکیبی از هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی دانست و افزود: علم قابل تقسیم‌بندی و متعلق به نژادی خاص نبوده و پیشرفت آن در نتیجه همکاری و مشارکت میان دانشمندان و بسیاری فاکتورهای دیگر حاصل شده است و بهره‌گیری از طب تلفیقی، راه جدیدی برای تسلط تدریجی دانشمندان بر تمام الگوهای واحد موجود در حوزه پزشکی به‌شمار می‌رود.
مداخله طب سنتی در دانش پزشکی، طب مدرن را به یک فرارشته تبدیل می‌کند
دکتر قاسم درزی از دانشگاه شهید بهشتی نیز در این نشست، به بررسی نقش فرهنگ مبتنی بر طب سنتی در تلفیق طب مدرن با علوم انسانی و علوم اجتماعی پرداخت و با اشاره به تقسیم‌بندی دو دسته‌ای دانش توسط گیبنز، بیان کرد: دسته اول علومی را شامل میشود که جوامع دانشگاهی به آنها پاسخ میدهند و شامل منافع یک جامعه خاص و همگن هستند، اما علوم دسته دوم کاربردی و فرارشتهای بوده و به‌دلیل پرداختن به موضوعاتی که مختص یک جغرافیای خاص هستند و در متن یک موقعیت خاص به‌وجود آمده‌اند، خاصیت ناهمگنی داشته و از انعطاف‌پذیری اجتماعی بیشتری نسبت به علوم دسته اول برخوردارند.
وی افزود: طب مدرن دارای تمام ویژگی‌های دانش در دسته اول است و طب سنتی، اگرچه به الگوی سنتی تعلق دارد، اما از تمام ویژگی‌های دانش در دسته دوم برخوردار است و تعامل میان طب سنتی و طب مدرن، به شکل طب مکمل، پزشکی مدرن را قادر می‌سازد که تا حد ممکن، بومی و مطابق با زمینه جغرافیایی مناطق مختلف باشد.
درزی با بیان اینکه این زمینه‌سازی طب مدرن را به علوم مختلف دیگر نیز متصل کرده و به یک فرارشته تبدیل می‌کند، ویژگی‌های طب سنتی را که سبب میشود کل‌نگرتر از طب مدرن به نظر برسد، برشمرد: طب سنتی با خواسته‌ها و گرایش‌های محیطی هر منطقه سازگاری بیشتری دارد و تنوع آن به‌دلیل تنوع فرهنگ‌های مختلف بوده و مبتنی بر تفاوت‌های فرهنگی است.
وی با اشاره به تعریف سازمان جهانی بهداشت گفت: طب سنتی را مجموعه‌ای از دانش، مهارت و عملکردهای مبتنی بر نظریه‌ها، اعتقادات و تجربه‌های بومی فرهنگ‌های مختلف، اعم از اینکه قابل توجیه باشند یا نباشند، برای حفظ سلامت و همچنین استفاده در حوزه پیشگیری، تشخیص، بهبود یا درمان بیماری جسمی و روانی معرفی می‌کنند؛ گیاه‌شناسی، انسان‌شناسی و به‌ویژه مزاج‌شناسی، روانشناسی، اقلیم‌شناسی، فلسفه و الهیات، علوم مختلفی هستند که در این نوع طب پدیدار می‌شوند و این نشان‌دهنده برخورداری طب سنتی از ظرفیتی فعال‌تر و پویاتر برای ایجاد ارتباط بین زمینه‌های مختلف دانش است.
درزی افزود: شناخت بیماری‌ها در ابعاد بیولوژیکی، چنانکه در طب مدرن مشاهده میشود، در طب سنتی قابل مشاهده نیست، اما با این حال، علاوه‌بر ابعاد بیولوژیکی، توجه به عوامل روانی، اخلاقی و اجتماعی در تشخیص و درمان، ضروری است.
وی با بیان اینکه مداخله طب سنتی در دانش پزشکی، بیش از هر زمان دیگری می‌تواند پزشکی مدرن را به یک فرارشته نزدیک کند، ادامه داد: تحقیقات فرارشتهای براساس تعریف دفیلا و گیولو، به آن‌دسته از همکاری‌های میان‌رشته‌ای اشاره دارد که نه‌تنها دانشمندان، بلکه کارمندان خارج از حوزه دانش را نیز در کارهای تحقیقاتی درگیر می‌کند.
درزی با اشاره به تفکر باندرز درخصوص فرارشتهای و ارتباط آن با طب سنتی، افزود: شیوه‌های فرارشتهای باید در عادات علمی، فرهنگی و سیاسی هر منطقه جغرافیایی نهفته باشد که برای هر کشور متفاوت خواهد بود و ارتباط میان طب مدرن و طب سنتی در درک این ویژگی مهم میان‌رشته‌ای، بسیار مفید خواهد بود.
همزیستی طب چینی و طب رایج، سیستم مبتکرانه‌ای را در چین ایجاد کرده است
در ادامه دکتر محمدحسین آیتی، متخصص طب چینی و مدیر گروه دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران، به ارائه توضیحاتی درخصوص جایگاه طب سنتی در کشور چین پرداخت و گفت: طب چینی بخشی از فرهنگ کشور چین است و حضور آن را در سراسر نقاط این کشور و تمام جنبه‌های زندگی روزمره مردم می‌توان احساس کرد، جامعه چین به آن افتخار می‌کند و مورد حمایت دولت است.
وی با اشاره به تمرکز طب چینی بر حفظ تعادل در تمام جنبه های زندگی و اجتماعی و ارائه آموزش به مردم برای پیشگیری از بروز بیماریهای رایج، افزود: پزشکان در کنار طب چینی، تکنیک‌های طب رایج را هم آموزش می‌دیدند و این همزیستی، سیستم مولد و مبتکرانه‌ای را با بهره‌گیری از جنبه‌های مثبت هر دو طب، در این کشور ایجاد کرد.
مدیر گروه دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران از وجود برنامه‌های آشنایی با طب چینی با تمرکز بر اصول پیشگیری در مدارس این کشور نیز سخن گفت و اظهار امیدواری کرد: با حمایت مقامات تصمیم‌گیر و دولت، آموزش جنبه‌های حفظ سلامتی طب ایرانی که حفظ‌الصحه نامیده میشود، بتواند به مدارس و دانشگاهها وارد شود.
گفتنی است، پنجمین کنگره بین‌المللی شبکه جهانی آموزش و پژوهش‌های علمی (یوسرن 2020) به میزبانی دانشگاه علوم پزشکی تهران به مدت چهار روز با محور علم برای جامعه و مشارکت گسترده پژوهشگران، استادان و دانشجویان از سراسر جهان، به شکل هیبرید (حضوری به شکل محدود و مجازی) و با رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی در مجموعه نمایشگاهی ایران‌مال برگزار شد.
